Gắn liền với hơn 77 năm Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc ta là 75 năm ngành thi đua, khen thưởng Việt Nam ra đời, phát triển. Công tác thi đua, khen thưởng đã trở thành một công cụ lãnh đạo, quản lý không thể thiếu của Đảng, Nhà nước ta trong sự nghiệp chống giặc ngoại xâm và từng bước xây dựng chế độ xã hội mới xã hội chủ nghĩa.

Ngay từ khi Nhà nước ta ra đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã rất quan tâm đến công tác thi đua, khen thưởng. Người nói: “Thi đua là yêu nước, yêu nước thì phải thi đua. Và những người thi đua là những người yêu nước nhất".

Gần 75 năm qua, từ ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi thi đua ái quốc, dưới sự lãnh đạo của Đảng, các phong trào thi đua yêu nước đã liên tục được phát động, góp phần vào việc động viên cổ vũ đông đảo các tầng lớp nhân dân phát huy truyền thống yêu nước, ý chí kiên cường bất khuất của dân tộc, vượt qua mọi khó khăn, thử thách, lập nên những chiến công hiển hách trong kháng chiến chống đế quốc xâm lược cũng như trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Nhiều Anh hùng, chiến sỹ thi đua và các bà mẹ Việt Nam anh hùng tiêu biểu cho chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam qua các thời kỳ đã được Đảng, Nhà nước tuyên dương công trạng, được nhân dân tôn vinh. Thi đua, khen thưởng đã thực sự trở thành động lực thôi thúc toàn dân đoàn kết phấn đấu vượt qua mọi gian khổ, hy sinh trong suốt tiến trình đấu tranh cách mạng vẻ vang của dân tộc. Làm nên khí thế sôi nổi của các phong trào thi đua yêu nước với các chiến công hiển hách của toàn Đảng toàn quân toàn dân ta trên các lĩnh vực có một phần đóng góp của ngành thi đua khen thưởng và công tác thi đua khen thưởng. Đúng như Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Muốn làm cho mọi công tác tiến lên nữa, cần đẩy mạnh phong trào thi đua yêu nước, và phải làm sao cho phong trào thi đua lúc nào cũng sôi nổi, liên tục, thành hoạt động tự giác của mọi người”1. “Thi đua chẳng những bồi dưỡng tinh thần đoàn kết và tinh thần yêu nước của dân tộc ta, mà lại làm cho nhân dân ta đoàn kết với nhân dân lao động thế giới”2. Đồng thời: “Do thi đua mà phe hòa bình và dân chủ kinh tế ngày càng thịnh vượng, lực lượng ngày càng to lớn, làm cho phe đế quốc gây chiến do Mỹ cầm đầu phải nhụt lại”3.

Gắn với công tác thi đua khen thưởng là sự ra đời và hoạt động của Ban Thi đua khen thưởng Trung ương. Hiện nay Ban là cơ quan trực thuộc Bộ Nội vụ, có chức năng tham mưu, giúp Bộ trưởng Bộ Nội vụ quản lý nhà nước về lĩnh vực thi đua, khen thưởng trong toàn quốc.

Ban Thi đua - Khen thưởng Trung ương có lịch sử ra đời, phát triển 75 năm, tính từ ngày 17/9/1947, Viện Huân chương ra đời theo Sắc lệnh số 83-SL ngày 17/9/1947 do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký. Khi đó, Viện Huân chương trực   thuộc Phủ Chủ tịch nước. Đến năm  1983, Theo Nghị định số 160-HĐBT ngày 23/12/1983, Viện Huân chương là cơ quan giúp Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng thống nhất quản lý công tác khen thưởng trong cả nước. Về Công tác Thi đua, ngày 1/6/1948  Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh 195-SL thành lập Ban vận động thi đua ái quốc Trung ương. Ban này gồm các đại biểu Chính phủ, Quốc hội và các đoàn thể nhân dân. Ban vận động thi đua ái quốc Trung ương có nhiệm vụ  vận động, đôn đốc, thu thập và phổ biến kinh nghiệm về thi đua yêu nước trong toàn quốc.

Ngày 4/2/1964, theo Nghị định số 28/CP Hội đồng Chính phủ, Ban Thi đua Trung ương và Ban thi đua các cấp được thành lập có chức năng tham mưu cho chính phủ và làm công tác quản lý Nhà nước về công tác thi đua.

Ngày 8/12/1987 Hội đồng Bộ trưởng đã ban hành Nghị định số 223/HĐBT về việc sửa đổi tổ chức phụ trách công tác thi đua, khen thưởng, nhằm kiện toàn tổ chức, nâng cao hiệu lực của bộ máy, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ kinh tế - xã hội; đổi tên Viện Huân chương thành Viện Thi đua và khen thưởng Nhà nước với nhiệm vụ là cơ quan giúp việc cho Hội đồng Thi đua và khen thưởng Trung ương về thi đua, khen thưởng. Từ đây, công tác tham mưu, quản lý Nhà nước về tổ chức các phong trào thi đua thống nhất với thực hiện khen thưởng trong một tổ chức Nhà nước.

Nhằm đẩy mạnh và thống nhất quản lý công tác thi đua, khen thưởng, ngày 25/8/2004, theo Nghị định số 158/2004/NĐ-CP, Ban Thi đua - Khen thưởng Trung ương được thành lập trên cơ sở Viện Thi đua, khen thưởng Nhà nước.

Ban Thi đua - Khen thưởng Trung ương là cơ quan trực thuộc Chính phủ và là cơ quan Thường trực Hội đồng Thi đua - Khen thưởng Trung ương.

Ngày 8/8/2007, thực hiện sự sắp xếp lại  tổ chức của các Bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ theo Nghị quyết số 01/2007/QH12 ngày 31/7/2007 của Quốc hội, Chính phủ ban hành Nghị định số 08/2007/NĐ-CP chuyển giao Ban Thi đua -  Khen thưởng Trung ương, Ban Tôn giáo Chính phủ, Ban Cơ yếu Chính phủ vào Bộ Nội vụ.

Ban Thi đua - Khen thưởng Trung ương là cơ quan trực thuộc Bộ Nội vụ, có chức năng tham mưu, giúp Bộ trưởng Bộ Nội vụ quản lý nhà nước về lĩnh vực thi đua, khen thưởng và là cơ quan Thường trực Hội đồng Thi đua - Khen thưởng Trung ương.

Truyền thống hào hùng của các phong trào thi đua yêu nước và hoạt động của ngành thi đua, khen thưởng trong 75 năm qua tạo động lực cho người làm công tác thi đua, khen thưởng được tiếp thêm sức mạnh từ truyền thống thi đua yêu nước của dân tộc ta dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta nhằm tiếp tục thực hiện tốt nhiệm vụ của Đảng giao cho trong thời kỳ mới. Đó là: "Đổi mới công tác thi đua, khen thưởng, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ trong tổ chức thực hiện phong trào thi đua yêu nước và công tác khen thưởng thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và chủ động hội nhập quốc tế". "Gắn với việc "Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh", làm cho phong trào thi đua trở thành phong trào hành động cách mạng sâu rộng trong toàn Ðảng, toàn dân, toàn quân".

1 Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 12, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr 605.

2 Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 7, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr 407.

3 Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 7, S.đ.d, Hà Nội, 2011, tr 408.